Hàn nho phong vị phú – Nguyễn Công Trứ

Chém cha cái khó, chém cha cái khó,
Khôn khéo mấy ai, xấu xa một nó.
Lục cực bày hàng sáu, rành rành kinh huấn chẳng sai,
Vạn tội lấy làm đầu, ấy ấy ngạn ngôn hẳn có.

Kìa ai:

Bốn vách tường mo, một gian nhà cỏ,
Đầu kèo mọt tạc vẽ sao, trước cửa nhện giăng màn gió.
Phên trúc ngăn nửa bếp nửa buồng,
Ống nứa đựng đầu kê đầu đỗ.

Đầu giường tre, mối dũi quanh co,
Góc tường đất, trùn lên lố nhố.
Bóng nắng giọi trứng gà bên vách, thằng bé tri trô,
Hạt mưa xoi hang chuột trong nhà, con mèo ngấp ngó .

Trong cũi, lợn nằm gặm máng, đói chẳng buồn kêu,
Đầu giàn, chuột lóc khua niêu, buồn thôi lại bỏ.
Ngày ba bữa, vỗ bụng rau bịch bịch, người quân tử ăn chẳng cầu no,
Đêm năm canh, an giấc ngáy kho kho, đời thái bình cửa thường bỏ ngỏ.

Ấm trà góp, lá bàng lá gối, pha mùi chát chát chua chua,
Miếng trầu têm, vỏ mận vỏ dà, buồn miệng nhai nhai nhổ nhổ.
Áo vải thô nặng trịch, lạnh làm mền, nực làm gối, bốn mùa thay đổi bấy nhiêu,
Khăn lau giắt đỏ lòm, giải làm chiếu, vận làm quần, một bộ ăn chơi quá thú.

Đỡ mồ hôi: võng lác, quạt mo,
Chống hơi đất: dép da, guốc gỗ.
Miếng ăn sẵn, cà non mướp luộc, ngon khéo là ngon,
Đồ chơi nhiều quạt, sậy điếu tre, của đâu những của.

Đồ chuyên trà, ấm đất sứt vòi,
Cuộc uống rượu, be sành chắp cổ.
Đồ cổ khí, bức tranh treo trên vách, khói bay lem luốc, mầu thủy mạc mờ mờ,
Của tiểu đồng, pho sách gác đầu giàn, gián nhấm lăm nhăm, dấu thổ châu đo đỏ.

Cỗ bài lá ba đời cửa tướng, hàng văn hàng sách lờ mờ,
Bàn cờ săng, bảy kiếp nhà ma, chữ nhật chữ điền xiêu xó.
Lộc nhĩ điền, lúa chất đầy rương,
Phương tịch cốc, khoai vừa một rỏ.

Tiêu dụng lấy chi mà phao phóng, thường giữ ba cọc ba đồng,
Mùa màng dành để có bao nhiêu, chừng độ một triêng một bó,
Mỏng lưng, xem cũng không giầu,
Nhiều miệng, lấy chi cho đủ.

Đến bữa, chưa sẵn bữa, con trẻ khóc dường ong,
Qua kỳ, lại hẹn kỳ, nhà nợ kêu như ó.
Thuốc men rắp bòn chài gỡ bữa, song nghĩ câu “ý dã”, thế nào cho đáng giá lương y,
Thầy bà mong dối trá kiếm ăn, lại nghĩ chữ “dũng như”, phép chi được nối danh pháp chủ.

Quẻ dã hạc, toan nhờ lộc thánh, trút muối bỏ bể, ta chẳng bõ bèn,
Huyệt chân long, toan bán đất trời, ngôi mả táng cha, tìm còn chửa chộ.
Buôn bán, rắp theo nghề đỏ, song lạ mặt, chúng hòng rước gánh, mập mờ nên hàng chẳng có lời,
Bạc cờ, toan gỡ cơn đen, chưa sẵn lưng, làng lại giành nơi, hỏi gạn mãi dạm không ra thổ.

Gấp khúc lươn, nên ít kẻ yêu vì,
Gương mắt ếch, biết vào đâu mượn mõ.
Đến lúc niên chung nguyệt quý, lấy chi tiêu đồng nợ đồng công?
Gặp khi chân sẩy đường cùng, nên phải tới cửa này cửa nọ.

Thân thỉ to to nhỏ nhỏ, ta đã mỏi cẳng ngồi trì,
Dần dà nọ nọ kia kia, nó những vuốt râu làm bộ.
Thầy tớ sợ men tìm đến cửa, ngảnh mặt cúi đầu,
Chị em e vất lấm vào lưng, chìa môi nhọn mỏ.

Láng giềng ít kẻ tới nhà,
Thân thích chẳng ai nhìn họ.
Mất việc, toan dở nghề “cơ tắc”, tủi con nhà mà hổ mặt anh em,
Túng đường, mong quyết chí “cùng tư”, e phép nước chưa nên gan sừng sỏ.

Cùng con cháu, thuở nói năng chuyện cũ, dường ngâm câu “lạc đạo vong bần”,
Gặp anh em, khi bàn bạc sự đời, lại đọc chữ “vi nhân bất phú”.
Tất do thiên, âu phận ấy là thường,
Hữu kỳ đức, ắt trời kia chẳng phụ.

Tiếc tài cả, phải phận ngưu bản trúc, dấu xưa ông Phó ông Hề,
Cần nghiệp nho, khi tạc bích tụ huỳnh, thuở trước chàng Khuông chàng Võ.
Nơi thành hạ, gieo cần câu cá, kìa kìa người quốc sĩ Hoài Âm,
Chốn lý trung, xách thớt chia phần, nọ nọ đấng mưu thần Dương Võ.

Khó ai bằng Mãi Thần, Mông Chính, cũng có khi ngựa cưỡi dù che,
Giàu ai bằng Vương Khải, Thạch Sùng, cũng có hội tường xiêu ngói đổ.
Mới biết: khó bởi tại trời, giàu là có số.
Dầu ai ruộng sâu trâu nái, đụn lúa kho tiền, cũng bất quá thủ tài chi lỗ.

[theo VN Ca trù biên khảo]