Thể cách Thét nhạc của Ca trù

Đời nhà Lê, mỗi khi trong cung tế lễ, trước hết quan Thái thường cho nhạc công bày các đồ nhạc khí cùng hòa lên với tiếng hát của ca công để cho tiếng nhạc và tiếng hát am với nhau nên gọi là khúc Thiết nhạc nghĩa là bày những đồ nhạc khí. Đời sau đọc chệch thành Thét nhạc.

Trong những khúc ca trù cổ hiện còn lưu truyền, Thét nhạc là khúc cổ nhất, trải qua bao nhiêu triều đại các đền miếu tế lễ đều hát như thế. Khúc này có đặc điểm là hát đủ cả năm cung, chú trọng về nhạc mà không chú trọng về lời. Tác giả vốt mượn lời ca dẫn nhạc nên dũng những tiếng nói lên được nhạc đặt thành khúc hát, để khi hát lên không phản lại tiếng nhạc.
Tuy lời văn rời rạc, khó hiểu, nhưng khi phổ vào nhạc nghe lại rất hay.

Tiếng Dương tranh

Đàn ai một tiếng dườn tranh,
Chưng thuở ngọc ô đàn não nùng chiều ai oán.
Nhạc thiều tâu,
Xa đưa tiếng nhạc thiều tâu,
Văng vẳng nghe chuông gióng lâu lâu lại dừng.
Dương, hơi dương đầm ấm,
Nhớ từ thuở hơi dương đầm ấm.

Năm thức mây che,
Thức mây che rờ rợ ngất trời.
Nguyệt dãi thềm lan,
Bóng trăng thanh nguyệt dãi thềm lan.
Tiếc thay mặt ngọc thương ai,
Vậy là đêm là đêm đông trường.
Rạng vẻ mây rồng.

Thiên, Nam thiên rạng vẻ mây rồng, rực rỡ nghìn thu,
Nghìn thu ngạt ngào.
Lãng uyển xa bay,
Luống thâm đêm, đêm nghe phảng phất mối sầu tuôn,
Tuôn khôn nhịn ngẩn ngơ lỗi buồn.
Thu, lá thu ngô đồng rụng
Một lá thu bay, hơi sương lọt mày,
Sương lọt mày ngồi nghe tiếng đàn.

Sông, sông hồ nước biếc chính khúc cuốn quanh,
Dáy nước long lanh, dạo ngồi chơi, ngồi chơi thủy đình.
Nguyệt tà tà xế xế, ánh dãi chênh chênh,
Trên không hoa cỏ lặng canh dài.

Đỉnh Thần sơn, đỉnh Thần sơn mặt ngọc mày ngài,
Thấy khách hồn mai.
Dãi tường lầu,
Nguyệt dãi tường lầu đồng vọng bóng trăng thâu,
Lặng tiếng, tiếng đỉnh đương,
Tiếng đỉnh đương ghẹo lòng thiếu nữ.
Nhớ thương ai gửi bước đường trường,
Bước đường trường, chày ai đã nện, nện tương tư sầu.

Vò võ phòng hương,
Luống chực phòng hương,
Gửi cố nhân tình thư một bức, gợi nỗi ái ân,
Tư, tương tư sầu.

[Theo Việt Nam Ca trù biên khảo]